با تحول در مدل‌های اقتصادی فرودگاهی و افزایش نقش لجستیک هوایی، لزوم سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های نوین از جمله پهپادهای حمل بار و فناوری eVTOL بیش از پیش احساس می‌شود. این تغییر رویکرد می‌تواند نه تنها باعث افزایش بهره‌وری عملیاتی شود، بلکه نقش فرودگاه‌ها را از مراکز حمل‌ونقل ساده به هسته‌های تجاری، نوآورانه و چندمنظوره گسترش دهد.
مدل‌های حکمرانی درآمدی در ساختار فرودگاه‌ها
در چارچوب اقتصادی فرودگاه‌ها سه مدل اصلی تعریف شده است:
- مدل تک‌تراز (Single Till): وابستگی به درآمدهای غیرهوانوردی به عنوان یارانه برای کاهش هزینه‌های هوانوردی که اگرچه به سود شرکت‌های هواپیمایی است، اما انگیزه تجاری فرودگاه را محدود می‌سازد.
- مدل دو‌تراز (Dual Till): ایجاد استقلال مالی بین فعالیت‌های هوانوردی و تجاری، که زمینه‌ساز نوآوری، چابکی و توسعه درآمدهای غیرفیزیکی می‌شود.
- مدل ترکیبی (Hybrid Till): تلفیقی از دو مدل قبلی با هدف حفظ توازن بین منافع تجاری و پایداری مالی.
بررسی‌ها نشان می‌دهد که مدل دو‌تراز، به‌ویژه برای توسعه زیرساخت‌هایی چون پهپادهای باری، گزینه‌ای مناسب برای تحقق فرودگاه هوشمند و تبدیل آن به شهرک اقتصادی مدرن است.
راهکارهای پیشنهادی برای تحول ساختاری در فرودگاه‌ها
با توجه به تنوع ذینفعان، منابع مالی و نوع خدمات ارائه‌شده در فرودگاه‌ها، پیشنهادهایی کلیدی در راستای پایداری و سودآوری مطرح شده‌اند:
- استقرار مدل دو‌تراز برای تحقق استقلال تجاری
- ایجاد اپلیکیشن جامع فرودگاهی جهت ارائه خدمات دیجیتالی، کارت پرواز، رزرو پارکینگ و درآمدزایی از بازارهای مجازی
- راه‌اندازی فرودگاه هوشمند (Smart Airport) مبتنی بر یکپارچه‌سازی داده‌ها، داشبوردهای تحلیلی و KPIهای عملیاتی
- تجاری‌سازی اراضی فرودگاهی با احداث مراکز خرید، هتل‌ها و بازارهای فرهنگی
- افزایش ظرفیت و تنوع خدمات پارکینگ‌های خودرو با رویکرد هوشمندسازی و تبلیغات
- اصلاح قراردادها و نرخ عوارض با تمرکز بر مدل رمزی، عوارض اسلات، مالیات مسافری و استفاده از سامانه‌های جدید وصول
- سرمایه‌گذاری ویژه در زیرساخت‌های لجستیک هوایی شامل پهپادهای باربری و پرنده‌های برقی عمود‌پرواز با همکاری مراکز دانش‌بنیان
- ایجاد فضاهای تجربه‌محور فرودگاهی با هدف تبدیل فرودگاه به مقصدی فرهنگی و اجتماعی
- راه‌اندازی صندوق‌های پروژه‌محور مانند صکوک اجاره و اوراق منفعت برای تأمین مالی بدون اتکا به بودجه دولتی
- تدوین مقررات شفاف و پیش‌بینی‌پذیر برای کاهش ریسک اقتصادی و جذب مشارکت بخش خصوصی
- تجاری‌سازی خدمات فرودگاهی از طریق شرکت‌سازی و ساختارهای قابل ارزیابی
- استقرار مراکز نوآوری فرودگاهی به منظور حمایت از استارت‌آپ‌ها و توسعه فناوری در صنعت هوانوردی
- تعریف شاخص‌های SMART بهره‌وری در حوزه‌های منابع انسانی، مالی، ایمنی و امنیت
- مدیریت عملکرد بهره‌وری با ابزارهایی چون مدل تحلیل پوششی داده‌ها و شاخص مالم کوئیست جهت بازگشت اقتصادی از صرفه‌جویی‌ها
سرمایه‌گذاری هدفمند در این حوزه، می‌تواند فرودگاه‌ها را به هاب‌های فناورانه با توان لجستیکی گسترده بدل کند؛ نقشی که در آینده حمل‌ونقل جهانی و زنجیره‌های تأمین بین‌المللی، حیاتی خواهد بود.
