میانگین سنی ناوگان خطوط هوایی ایران به‌طور تقریبی بیش از ۳۰ سال برآورد می‌شود و بیش از ۳۰ ایرلاین تجاری در کشور با هواپیماهای پیر و فرسوده به پرواز ادامه می‌دهند. این وضعیت نه‌فقط نشان‌دهنده کمبود سرمایه‌گذاری بلندمدت در بخش هوانوردی است، بلکه زنگ خطری برای ایمنی پرواز، هزینه‌های عملیاتی و رقابت‌پذیری بین‌المللی به شمار می‌رود. مسئله اصلی، فراتر از تعدد شرکت‌هاست؛ «فرسودگی ناوگان هوایی ایران» ساختار تأمین، سیاست‌گذاری و مدیریت منابع را به چالش کشیده است.
وضعیت فعلی و پیامدهای قابل‌پیش‌بینی
وجود تعداد زیادی ایرلاین با ناوگانی پیر باعث پراکندگی منابع و ضعف در بهره‌وری شده است؛ شرکت‌ها به‌جای تمرکز بر نوسازی و ارتقای کیفیت خدمات، به حفظ جریان عملیاتی با حداقل امکانات ناچار شده‌اند. فرسودگی ناوگان هوایی ایران پیامدهای مشهود زیر را به همراه دارد:
- افزایش ریسک ایمنی و احتمال بروز سوانح به‌دلیل استفاده از هواپیماها و قطعات با دوام پایین یا غیرقابل‌دسترس؛
- هزینه‌های تعمیر و نگهداری بالا که بار مالی شرکت‌ها را سنگین‌تر می‌کند؛
- مصرف سوخت بیشتر و آلایندگی بالاتر نسبت به هواپیماهای مدرن؛
- کاهش رضایت و اعتماد مسافران و افت توان رقابت در بازار منطقه‌ای و بین‌المللی.
چرا فرسودگی ناوگان هوایی ایران پابرجا مانده؟
چند عامل ساختاری زمینه‌ساز این بحران هستند: پراکندگی شرکت‌ها و منابع مالی، کمبود سرمایه‌گذاری دولتی و خصوصی در نوسازی، محدودیت‌های تامین مالی و بیمه‌ای بین‌المللی، و مشکل دسترسی به قطعات یدکی اورجینال به‌ویژه در شرایط تحریم و محدودیت‌های بانکی. در نتیجه، بسیاری از ایرلاین‌ها ترجیح داده‌اند به‌جای بازنشستگی هواپیماهای قدیمی، آن‌ها را با هزینه‌های بالای نگهداری به خدمات ادامه دهند.
راهکارهای اولویت‌دار برای کاهش فرسودگی ناوگان
برای مدیریت مؤثر بحران «فرسودگی ناوگان هوایی ایران» لازم است ترکیبی از اقدامات کوتاه‌مدت و بلندمدت به کار گرفته شود:
- بازآرایی ساختاری از طریق تجمیع یا ادغام شرکت‌های کوچک برای بهینه‌سازی منابع و نیروی انسانی؛
- استفاده از سازوکارهای اجاره‌ای (Wet/Dry Lease) و تامین ناگهانی هواپیماهای کارآمد از بازار منطقه‌ای به‌عنوان راه حل کوتاه‌مدت؛
- طراحی بسته‌های تشویقی و تسهیلات مالی هدفمند برای نوسازی ناوگان از طریق اعتبارات داخلی یا مشارکت‌های خارجی؛
- تقویت نظام نظارتی و استانداردهای ایمنی و افزایش سرمایه‌گذاری در آموزش فنی، مهندسی و خلبانی؛
- توسعه مراکز تأمین قطعات و تعمیرات با تکیه بر زنجیره تأمین منطقه‌ای برای کاهش وابستگی به منابع دوردست.
جمع‌بندی و ضرورت اقدام فوری
بحران «فرسودگی ناوگان هوایی ایران» تهدیدی چندجانبه است که پیامدهای اقتصادی، زیست‌محیطی و ایمنی برای صنعت هوانوردی و مسافران به‌دنبال دارد. ادامه وضع موجود می‌تواند موقعیت رقابتی کشور را در بازارهای بین‌المللی تضعیف کند و هزینه‌های جبران‌ناپذیری به بار آورد. اجرای سیاست‌های تجمیع منابع، فراهم‌سازی راهکارهای مالی خلاقانه و تمرکز بر نوسازی ناوگان و ارتقای استانداردهای فنی، تنها مسیر عملی برای عبور از این بحران و بازگشت به مسیر توسعه پایدار صنعت هوانوردی است.
