رشد بی‌وقفه قیمت بلیت هواپیما به یکی از چالش‌های اصلی مسافران هوایی در ایران تبدیل شده است. شرکت‌های هواپیمایی به نظر می‌رسد هیچ فرصتی را برای بالا بردن بهای بلیت هواپیما از دست نمی‌دهند، اما این روند افزایشی تا کجا ادامه خواهد یافت و ریشه‌های این گرانی چیست؟ این سوالی است که جامعه و نهادهای نظارتی را درگیر کرده و به تقابلی آشکار میان دولت و بخش خصوصی صنعت هوانوردی انجامیده است.
افزایش ۲۴ درصدی بلیت هواپیما و ایستادگی سازمان حمایت
در روزهای اخیر، شرکت‌های هواپیمایی با استناد به افزایش نرخ ارز، از تصمیم خود برای افزایش ۲۴ درصدی قیمت بلیت هواپیما خبر دادند. این اقدام با واکنش تند سازمان حمایت از مصرف‌کنندگان و تولیدکنندگان مواجه شد که هرگونه افزایش قیمت بلیت بدون مجوز را ممنوع اعلام کرده است. در مقابل، ایرلاین‌ها با تکیه بر حکمی از دیوان عدالت اداری در سال گذشته، خود را محق به تعیین قیمت بلیت می‌دانند و بر عدم دخالت دولت در این زمینه اصرار دارند. این کشمکش حقوقی و اجرایی در نهایت به ضرر مصرف‌کننده تمام می‌شود که ناچار به پرداخت بهای بالاتر برای بلیت هواپیما است.
دلایل ایرلاین‌ها برای توجیه گرانی بلیت هواپیما: از تحریم تا کاهش مسافر
انجمن شرکت‌های هواپیمایی، دلایل متعددی را برای توجیه افزایش قیمت بلیت هواپیما مطرح کرده است. این دلایل عمدتاً به مشکلات اقتصادی و محدودیت‌های بین‌المللی بازمی‌گردد که صنعت هوانوردی کشور با آن دست‌وپنجه نرم می‌کند:
کاهش تقاضا: شرایط اقتصادی و مسائل امنیتی در شش ماهه نخست سال، منجر به کاهش ۱۹ درصدی مسافران هوایی نسبت به سال گذشته شده است.
تشدید تحریم‌ها و افزایش هزینه‌های تأمین: فعال شدن "مکانیسم ماشه" و تشدید تحریم‌ها، تهیه قطعات و موتور هواپیما را با هزینه‌های به مراتب بالاتر و دشواری‌های فراوان‌تری همراه ساخته است.
نوسانات نرخ ارز: افزایش نرخ ارز به عنوان یک عامل کلیدی، بر هزینه‌های ارزی نگهداری و خرید قطعات هواپیما تأثیر مستقیم گذاشته و موجب گرانی بلیت هواپیما شده است.
پشت پرده بازار بلیت هواپیما: از پروازهای چارتری تا نقش واسطه‌ها
مازیار شهمیری، عضو هیئت‌رئیسه انجمن دفاتر خدمات مسافرت هوایی و جهانگردی ایران، معتقد است که یکی از مشکلات اصلی در بازار بلیت هواپیما، به مدل‌های ناعادلانه فروش و نقش واسطه‌ها بازمی‌گردد. او توضیح می‌دهد که در گذشته، "بلیت‌های سیستمی" با قیمت مشخص عرضه می‌شدند، اما اکنون بسیاری از همین پروازهای سیستمی نیز به شیوه "چارتر" به فروش می‌رسند که خود منبع اصلی شکایات مردمی است.
بلیت‌های چارتر در واقع نوعی فروش عمده ظرفیت پروازی به شرکت‌های واسطه (چارترکننده) است که این شرکت‌ها سپس بلیت‌ها را با هر قیمتی که بخواهند به مسافران عرضه می‌کنند. به گفته شهمیری، وجود چندین واسطه بین شرکت هواپیمایی و مسافر، حتی در صورت رعایت قیمت‌های مصوب توسط ایرلاین، منجر به افزایش چشمگیر بهای بلیت در نهایت به دست مصرف‌کننده می‌شود. او همچنین به این نکته اشاره می‌کند که با وجود ادعای عدم سودآوری ایرلاین‌ها، تقاضا برای راه‌اندازی شرکت‌های هواپیمایی همچنان بالاست که این مسئله ابهاماتی را درباره مدل درآمدزایی آنها ایجاد می‌کند.
چالش‌های ساختاری صنعت هوانوردی و آینده قیمت بلیت هواپیما
علیرضا منظری، معاون پیشین سازمان هواپیمایی کشوری، دیدگاهی جامع‌تر به اقتصاد حمل‌ونقل هوایی دارد و تأکید می‌کند که گرانی بلیت هواپیما را نمی‌توان به تنهایی بررسی کرد، بلکه باید آن را در چارچوب فعالیت‌های اقتصادی شرکت‌های هواپیمایی و فرودگاه‌ها دید. از نظر او، هزینه‌های سرسام‌آور نگهداری ناوگان فرسوده هوایی کشور از عوامل اصلی افزایش بهای بلیت است. هزینه یک ساعت پرواز در ایران، شامل سوخت، خدمات پروازی، کترینگ و هزینه‌های فرودگاهی، به‌طور متوسط بین ۲.۵ تا ۳ میلیون تومان برآورد می‌شود.
وی خاطرنشان می‌کند که ۲۵ تا ۳۰ درصد کل هزینه‌های یک شرکت هواپیمایی مربوط به بخش فنی و نگهداری است که به دلیل وابستگی به قطعات وارداتی، مستقیماً تحت تأثیر نوسانات ارزی قرار می‌گیرد. سن بالای هواپیماهای ایرانی نیز هزینه‌های نگهداری را به شدت افزایش داده و کمبود نقدینگی باعث می‌شود که ایرلاین‌ها به جای سرمایه‌گذاری برای نوسازی ناوگان، تمام درآمد خود را صرف هزینه‌های جاری کنند. این وضعیت، شرکت‌ها را مجبور به فروش چارتری بلیت‌های خود برای ماه‌ها پیش رو می‌کند که در نهایت به سودآوری واسطه‌ها و گرانی بلیت برای مسافران می‌انجامد.
راهکارهای برون‌رفت از بحران قیمت بلیت هواپیما
برای عبور از وضعیت کنونی و دستیابی به ثبات در قیمت بلیت هواپیما و توسعه پایدار صنعت هوانوردی، به رویکردی چندجانبه و اقدامات اساسی نیاز است:
نوسازی ناوگان هوایی: با واردات هواپیماهای جدیدتر و با عمر کمتر، هزینه‌های نگهداری و فنی به طور چشمگیری کاهش یافته و بهره‌وری افزایش می‌یابد.
شفافیت در نظام قیمت‌گذاری و توزیع: با نظارت دقیق بر فرآیند فروش بلیت و حذف واسطه‌های غیرضروری، می‌توان از گران‌فروشی جلوگیری کرد و بلیت‌ها را با قیمت عادلانه‌تر به دست مصرف‌کننده رساند.
حمایت از نقدینگی ایرلاین‌ها: با ارائه تسهیلات و حمایت‌های مالی، می‌توان شرکت‌های هواپیمایی را قادر ساخت تا برای سرمایه‌گذاری در نوسازی و توسعه ناوگان اقدام کنند و وابستگی به فروش چارتری پیش‌فروش را کاهش دهند.
تثبیت نرخ ارز: کنترل و تثبیت نرخ ارز می‌تواند به طور مستقیم بر هزینه‌های ارزی ایرلاین‌ها تأثیر مثبت گذاشته و به پایداری قیمت بلیت هواپیما کمک کند.
بازنگری در سیاست‌های خدماتی: همانند برخی شرکت‌های هواپیمایی جهانی که با اختیاری کردن برخی خدمات (مانند غذا)، امکان کاهش قیمت پایه بلیت را فراهم می‌آورند، ایرلاین‌های داخلی نیز می‌توانند با بررسی این الگوها، مدل‌های جدیدی برای کاهش هزینه به مسافر ارائه دهند.
صنعت حمل‌ونقل هوایی کشور نیازمند یک "جراحی اقتصادی" است که تا زمانی که عرضه بلیت هواپیما کمتر از تقاضا باشد و مشکلات ساختاری برطرف نشود، چالش گرانی بلیت هواپیما ادامه خواهد داشت. رسیدگی به این مسائل، نه تنها به نفع مسافران خواهد بود، بلکه به ارتقاء سلامت و پویایی این صنعت حیاتی نیز کمک خواهد کرد.
حمل و نقل بین المللی آریا نوین کارگو
مطالب مرتبط
- هواپیمایی مهر با پرواز آزمایشی موفق، گام نهایی برای آغاز عملیات رسمی را برداشت
- ناوگان هوایی ایران تا پایان سال جاری به ۲۲۰ فروند هواپیما افزایش می‌یابد؛ جهش ۱۸ درصدی در سایه توسعه داخلی و تسهیل ورود ناوگان
- نخست‌وزیر پاکستان دستور تسریع خصوصی‌سازی هواپیمایی ملی را با تاکید بر حفظ هویت برند صادر کرد
- خرید دستگاه کمک ناوبری پیشرفته DVOR برای فرودگاه رامسر، تحولی کلیدی در تضمین ایمنی پروازها
